Nú styttist í ráðningu nýs ferðamálastjóra

Að vonum er ég spennt að vita hver af 50 umsækjendum um starf ferðamálastjóra fær hnossið. Samkvæmt fréttatilkynningunni verður ráðið í starfið á þriðjudaginn. Ég hefði vitaskuld viljað sjá Marín vinkonu mína, menningar- og ferðamálafulltrúa Hafnarfjarðar, meðal umsækjenda - en hún sótti því miður ekki um.

Ég er það sem ég kýs að kalla hobbíleiðsögumaður og mjög spennt að vita hver leysir Magnús Oddsson af hólmi. Sumarið 2006 var ég í miklum hugleiðingum um framtíð stéttarinnar: 

 

Það sem veldur mér ugg núna er að Magnús Oddsson ferðamálastjóri trúir því, a.m.k. á opinberum vettvangi, að ferðamönnum á Íslandi muni á næstu 10 árum fjölga upp í eina milljón. Lengi hafa heyrst áform um að ferðamenn verði komnir í þá tölu árið 2015. Og það sem meira er, Magnús Oddsson virðist fagna þessari meintu mögulegu staðreynd.

 

En hvernig er staðan núna?

 

Háönnin í ferðaþjónustu er júlímánuður. Júní og ágúst eru líka annasamir. Maí og september taka til sín stærri og stærri hluta en vetrarmánuðirnir eru lágværari. Að vonum. Það er ekki bara á Íslandi sem sumarfrí eru almennt yfir sumarið, sumarið er ferðamannatíminn, sá tími sem menn leggja land undir fót, taka flugið til annarra landa. Samt vitum við að jaðartímabilin koma æ sterkar inn, hvatahópar koma hingað í janúar og febrúar til að skunda á jökul, láta misvindana umvefja sig og myrkrið heilla. Heita vatnið er dularfullt í myrkri gufunni, fossadynurinn óræður, álfarnir ósýnilegir að vanda, samferðafólkið skemmtilegt – og stundum gerir leiðsögumaðurinn gæfumuninn með frásögnum, þekkingu og glensi.

 

Yfir sumarmánuðina eru hótel og aðrir gististaðir að springa af fólki, veitingastaðir margir stútfullir, rútur duga hvergi nærri til, skortur er á leiðsögumönnum og rútubílstjórum, hvalaskoðunarbátarnir drekkhlaðnir og önnur afþreying nýtt í þaula. Nú, þegar gestir landsins eru komnar á fjórða hundrað þúsund, er öllum þeim sem um landið fara ljóst orðið að ekkert af þessu dugir til. Í mörgum landshornum opna gististaðir ekki fyrr en langt er liðið á júnímánuð, m.a. vegna þess að sama húsnæði þjónar skólastarfsemi. Af sömu ástæðum er ekki hægt að manna staðina fyrr því að það er skólafólkið sem stendur vaktirnar.

 

Og í sumar hafa vaktirnar – sem aldrei fyrr – verið mannaðar fólki sem ekki talar íslensku. Margir staðir, einkum utan höfuðborgarsvæðisins, hafa ekki tök á að ráða til sín fólk sem talar íslensku, og í sumum tilfellum ekki einu sinni ensku. Þess eru dæmi að starfsfólk í gestamóttöku skilji ekki leiðsögumenn sem koma með rútufarm af gestum.

 

Atvinnuleysi kvað nú vera 1,3% og mér skilst að hagfræðingar telji það of lítið atvinnuleysi, það bjóði ekki upp á nauðsynlega hreyfingu á fólki. Öllum ber saman um að þensla sé mikil og að sums staðar sé hvergi nærri nógur mannskapur til að sinna verkunum. Í ferðaþjónustunni get ég staðfest að vandinn er til staðar.

 

Og þá hlýtur maður að spyrja sig: Er ástæða til að setja markið á heila milljón ferðamanna þegar við ráðum ekki við 350 þúsund, þegar við höfum ekki mannskap til að þjóna þessum hópi? Og þá er ég ekki einu sinni byrjuð að tala um hvernig náttúran lætur á sjá þegar fleiri og fleiri göslast um landið, fólk sem dáist að ósnortnum víðernum og stígur á sígarettuna sína úti á víðavangi af því að engir eru öskubakkar eða ruslafötur, hvernig stígar sem hrófað var upp til bráðabirgða þola ekki áganginn, þegar leiðsögumenn sem ekki eru aldir upp hér og ekki hafa búið hér leiða hópana yfir mosaþemburnar eða upp að svefnherbergisglugga forsetans og þegar innfluttir rútubílstjórar keyra vegleysur og stofna lífi fólks í hættu.

 

Nei, það er ekki nóg að auglýsa snilldarlega í útlöndum og laða þúsundir Kínverja til landsins. Við þurfum að hafa efni á að auka gjaldeyristekjur okkar af ferðamönnum, við þurfum að hafa þjónustu allt árið, við þurfum að hafa menntað fólk og áhugasamt fólk og nógu vel launað fólk til að sinna forvitnum og áköfum gestum af natni. Við þurfum að hafa vegi sem ekki eru stöðugar slysagildrur, við þurfum að eiga rútur, kojur og lambakjöt til að gera dvöl ferðamanna eftirminnilega og sérstaka.

 

Og hver er þá lausnin?

 

Ég held að við eigum að flýta okkur hægt, byggja okkur upp innan frá, tryggja farþegunum aðgengi áður en við tryggjum okkur farþegana. Ég held líka að við eigum að verðleggja hraustlega það sem er sérstakt - náttúruna, óvissuna, víðáttuna, staðarþekkinguna og fróðleiksbrunnana - og að við eigum að létta okrinu af því sem er hægt að fá hvarvetna, ruslfæði og drykkjarföng. Norðurljósin eru fágæti, brennisteinsilmurinn, björtu næturnar, miðnæturgolfið, veran norðan við heimsbaug, 33 ára hraun sem enn er hægt að baka brauð í, útsýni ofan af jökli, sigling á milli ísjakanna, hraunbreiðurnar baðaðar í dögg, þjóðsögur, Íslendingasögur, næturlífið – sérþekking heimamanna.

 

Ég veit ekki hversu miklar gjaldeyristekjur eru áætlaðar á þessu ári af ferðaþjónustu en ég veit að þær eru ærnar. Það er gott, auðvitað, en við eigum að hugsa næstu leiki og ég held að við gröfum eigin gröf ef við hægjum ekki aðeins á og reynum að tryggja þjónustuna áður en lengra er haldið. Besta auglýsingin er ánægður viðskiptavinur. Látum okkur nægja 360 þúsund ánægða viðskiptavini 2007 frekar en eina milljón ferðamenn sem ber okkur út heima hjá sér vegna þess að við verðum farin að sinna þeim 60% í stað 90%.

 Þetta krotaði ég í ágúst 2006. Ég er enn uggandi um framtíð ferðaþjónustunnar.

Es. Ég breytti lítillega orðalagi í byrjun færslu í ljósi þess hvernig mér fannst eftir á að hyggja að hefði mátt misskilja.

Athugasemdir

[Þórður Ingi Bjarnason, 29.12.2007 kl. 17:14]

Ég er dálítið sammála þér Berglind.  Við eigum ekki að keppast við að fá milljón ferðamenn til landsins.  Við eigum miklu frekar að gera vel við þá sem eru að koma selja okkur dýrt og fá hingað ríka ferðamenn sem skilja pening eftir í landinu. 

Það verður gaman að sjá hvaða aðili tekur við af Magnúsi ferðamálastjóra. 

Svo er það undir okkur komið sem erum að vinna í ferðaþjónustu að láta hana standa undir væntingum.  Eftir helgina fer ég að sækja um störf sem ferðamálafræðingur.  Vonandi vinn ég eitthvað þar sem ég get haft áhrif á þróun ferðaþjónustunnar á Íslandi.

[Berglind Steinsdóttir, 29.12.2007 kl. 17:36]

Já, við ráðum auðvitað heilmiklu. Gangi þér vel í atvinnuleitinni, Þórður.

[Lára Hanna Einarsdóttir, 29.12.2007 kl. 18:41]

Ég á eftir að lesa færsluna þína almennilega, hef ekki tíma til þess í augnablikinu. En mér hrýs hugur við milljón erlendum ferðamönnum, þótt ekki sé nema af þeirri ástæðu að þegar ég er á ferðinni á eigin vegum sérstaklega vil ég ekki lenda í mannþröng og þvögum hvar sem ég fer. Mín reynsla er líka sú að ferðamennirnir heillast af fámenninu og víðáttunni og mjög margir vilja forðast áfangastaði á helstu álagstímum.

Annað í framhaldi af orðum Þórðar Inga - ég er ekki sammála því að við ættum að einbeita okkur að því að fá bara ríka ferðamenn. Það dræpi niður fjölbreytnina og ríkt fólk er oftar en ekki svo hræðilega leiðinlegt og hrokafullt - sérstaklega hinir nýríku.

Nóg í bili - bestu nýárskveðjur frá London.

[Þórður Ingi Bjarnason, 29.12.2007 kl. 18:53]

Ég er ekki að tala um að fá bara ríka ferðamenn.  En í staðinn fyrir að fá miljón ferðamenn til landsins leggja því meiri áherslu á þá sem geta borgað vel fyrir þá þjónustu sem er í boði.  Hingað er að koma efnamiklir ferðamenn og við skulum gera enn betur við þá.

[Helga (IP-tala skráð) 29.12.2007 kl. 22:16]

Eins og Lára Hanna, þá ætla ég að taka mér betri tíma en ég hef núna til að lesa færsluna þína almennilega. En hún er góð og þörf, þótt ár sé liðið frá því þú skrifaðir hana.

Ástæða þess að ég drep niður penna núna er hins vegar bág staða ferðaþjónustu meðal atvinnugreina á Íslandi. Fyrir það fyrsta þá þarf að viðurkenna ferðaþjónustu sem útflutningsgrein í skilningi þjóðhagsreikninga og í öðru lagi þá er mjög brýnt að gera rannsóknir á atvinnugreininni. Ferðamálastofa gerir kannanir tvisvar á ári meðal sumar- og vetrarferðamanna, en þær ná ekki lengra en þær ná. Og þær eru kannanir, en ekki rannsóknir. Það vantar tilfinnanlega rannsóknir á ferðaþjónustu í ferðamannalandinu Íslandi, m.a. um þolmörk landsins  og ákveðinna, vinsælla svæða, um þolmörk Íslendinga gagnvart ferðamönnum, um það hver er styrkur og hverjir eru veikleikar landsins sem ferðamannalands, auk svo margs, margs, margs annars.

Varðandi hvaða ferðamenn á að laða til landsins þá frábið ég mér að lagt verði upp úr því að fá vel efnaða útlendinga sem "geta borgað vel", eins og Þórður Ingi segir umfram vel lesna og áhugasama illa launaða ferðamenn. Metnaður hins opinbera og þeirra sem starfa í greinínni á að minni hyggju að liggja í því að fá þá sem virkilega langar að koma hingað til kynnast okkur, sögunni okkar, lífinu okkar í landinu, náttúrunni okkar. Efnahagur á ekki að koma í veg fyrir að áhugafólk um Ísland og Íslendinga geti látið draum sinn rætast um að leggja leið sína hingað.

En áður en vara er sett á markað (í þessu tilfelli ferðamannalandið Ísland) þá þarf að búa vöruna til. Við höfum í höndunum gott hráefni, sem er náttúran og landslagið, og úr því þarf að búa til vöru fyrir eco-ferðamenn og gæta að því að þannig sé gengið frá hlutunum að auðlindin sé sjálfbær. Eins og lesa má út úr færslunni þinni þá er ferðamönnum boðið upp á ýmislegt sem er ekki boðlegt, s.s. starfsmenn sem tala ekki íslensku og kunna ekki skil á því sem íslenskt er. Sjálfbær ferðaþjónusta gerir ráð fyrir því að ferðamenn séu komnir til að kynnast landi og lýð og ef starfsmenn eru ekki íslenskir, bera ekki með sér íslenskan menningararf og tala ekki íslensku þá koma þeir ekki til móts við þær væntingar ferðamenna að kynnast landi og lýð.

[Þórður Ingi Bjarnason, 29.12.2007 kl. 23:06]

Ég er alveg sammála ykkur þó ég tala um ferðamenn sem borga meira.  Það sem ég á við er að við eigum ekki að setja markið á miljón ferðamenn eins og oft er talað um.  Landið á að vera opið fyrir öllum sem hingað vilja koma og njóta þeirra náttúrufegurðar sem ísland hefur að bjóða. Við getum ekki verið að leggja mikla áherslu á að fjölga ferðamönnum meðan við getum ekki sinnt þeim sem koma hingað nægilega vel.   En til að fá nægar tekjur fyrir ekki fleiri ferðamenn þá þurfa þeir sem koma að geta borgað vel fyrir góða þjónustu.   En til þess að svo geti orðið þá verður að gera meira fyrir ferðaþjónustu en gert er í dag.  Fá gott starfsfólk sem sem talar íslensku og getur veitt ferðamanninum þá þjónustu sem hann er að sækjast eftir.   

[Helga (IP-tala skráð) 30.12.2007 kl. 06:46]

Ég held að það sé misskilningur að það sé markmið einhvers að fá milljón ferðamenn hingað til lands. Ég held að fjöldinn milljón ferðamenn sé áætlaður fjöldi erlendra ferðamanna árið 2015 og að áætlunin sé byggð á árlegum fjölda erlendra ferðamanna til Íslands síðastliðin ár. M.ö.o. ef jafnmargir bætast í flóru erlendra ferðamanna árlega og gert hefur síðastliðin ár, þá verði þeir ein milljón árið 2015. Vafalítið glitrar dollamerkið í augum sumra, en öðrum hrís hugur við tilhugsunina. Ein milljón ferðamanna gengur t.d. á tveimur milljón fótum og þótt þeir gangi allir vel um og verði til fyrirmyndar þá skilja þeir eftir spor! Jafnvel þótt áætlunin gangi ekki eftir þá tek ég undir með þér að sá fjöldi sem nú þegar sækir hingað er ærið verkefnið fyrir okkur ef vel á að vera.

Þú segir réttilega: "Nei, það er ekki nóg að auglýsa snilldarlega í útlöndum og laða þúsundir Kínverja til landsins. Við þurfum að hafa efni á að auka gjaldeyristekjur okkar af ferðamönnum, við þurfum að hafa þjónustu allt árið, við þurfum að hafa menntað fólk og áhugasamt fólk og nógu vel launað fólk til að sinna forvitnum og áköfum gestum af natni. Við þurfum að hafa vegi sem ekki eru stöðugar slysagildrur, við þurfum að eiga rútur, kojur og lambakjöt til að gera dvöl ferðamanna eftirminnilega og sérstaka." Tek heilshugar undir þetta.

Boltinn er hjá stjórnvöldum - vilja þau óheftan fjölda erlendra ferðamanna eða vilja þau stjórna fjöldanum - vilja þau alla sem vilja koma eða vilja þau stýra því hverjir heimsækja landið - vilja þau t.d. markaðssetja landið fyrir vistvæn ferðalög eða finnst þeim mestu skipta hvað ferðamenn skilja eftir í gjaldeyri - vilja þau taka upp í ferðamálaáætluninni að ferðaþjónustan á Íslandi skuli vera sjálfbær eða vilja þau líta á skemmdir sem verða vegna þess að ekki var byggt á sjálfbærni sem óhjákvæmilegan fórnarkostnað?

Ferðamenn ferðast ekki bara um og njóta fegurðar, þeir þurfa þjónustu! Er landið og samfélagið tilbúið að veita hana? Með tilliti til þess sem þú rekur hér að ofan þá er svarið: Nei. Þeir sem vinna í greininni vita örugglega hvar skórinn kreppir en enn á ný bendi ég á að rannsóknir vantar. Þær vantar sárlega!

"Við þurfum að hafa menntað fólk segir þú". Mikið rétt. Við eigum mikið af menntuðu fólki, kannski allt það fólk sem greinin þarf á að halda, en fólkið skilar sér ekki í atvinnugreinina og spurningin er hvers vegna ekki? Hóteleigendur ráku upp ramakvein fyrr á þessu ári um að erfitt væri fyrir þá að fá Íslendinga til að vinna á hótelum og þess vegna neyddust þeir til að ráða útlendinga. Fjöldi Íslendinga er menntaður í ferðaþjónustu, þ.á m. eru leiðsögumenn, fólk með diploma í starfstengdri ferðaþjónustu og ferðamálafræðingar. Það er því e.t.v. kominn tími til að spyrja spurningarinnar: Hvað fælir fólkið frá? Eru það bara kjörin eða kemur fleira til, t.d. metnaðarleysi þeirra sem stjórna. Vill fjöldi menntaðra einstaklinga e.t.v. ekki vinna hjá stjórnendum sem horfa á erlenda ferðamenn sem peningahít fyrir sig og fyrirtæki sitt, en ekki áhugaverða gesti sem er gaman að vera með, segja frá og fræða um land og þjóð.

Á Íslandi eru bæði gífurlega metnaðarfull fyrirtæki en einnig fyrirtæki sem vilja með sem minnstum tilkostnaði græða sem mest á ferðamönnum. Ef atvinnugreinin á að lifa, að ekki sé talað um að dafna, þá verða stjórnvöld að leggjast á árarnar með þeim fyrrnefndu. En er við því að búast að þau geri það? Ég veit það ekki. Kona nokkur sagði mér nýlega að þegar ferðamálin flytjast frá samgönguráðuneytinu til iðnaðarráðuneytisins, eftir tvo daga, þá flyst einn starfsmaður með. Einn starfsmaður!!! Það er nú allur skilningur stjórnvalda á gildi þessarar næststærstu útflutningsatvinnugreinar þjóðarinnar. Það lítur því allt eins út fyrir það að atvinnugreinin muni flytjast úr einni skúffu í aðra; að hún verði áfram olnbogabarn í kerfinu; "hliðaratvinnugrein" eins og einstaka stjórnmálamenn hafa kallað hana gegnum árin, en ekki alvöruútlfutningsgrein í skilningi þjóðhagsreikninga; atvinnugrein sem skiptir þjóðina miklu máli; atvinnugrein sem skynsamlegt er að byggja upp innan frá, reisa hana á traustum stoðum og gera henni kleift að lifa, dafna og vaxa í sátt við landið, náttúruna og landsmenn, síðast en ekki síst atvinnugrein sem á að vera í höndum heimamanna en ekki útlendinga.

[Berglind Steinsdóttir, 30.12.2007 kl. 10:23]

Ég skildi Þórð ekki þannig að hann vildi bara fá ríka útlendinga til að ferðast um landið. Ég held reyndar að þessir ríku geti oft verið tillitslausari um einstök verðmæti - en nú er ég auðvitað að hugsa upphátt. Það er misjafn sauður í öllu fé. Ég er sjálf ekki ríkisbubbi en kemst vel af og vil heldur góðan mat þegar ég fer út að borða þótt ég borgi 4.000 en rusl sem heldur að það sé gott fyrir 3.000. Ég held að ég og kannski við sem erum að spjalla séum í markhópnum mínum, fólk sem vill fá gæðavöru fyrir aðeins meiri pening - og fara þá kannski sjaldnar. Annars er ég ekki með neinar meiningar um ykkur ...

Ég held heldur ekki að Magnús hafi sett sér það sem markmið að fá milljón ferðamenn hingað árið 2015. Kannski var það markmið Sturlu þegar hann fór til Kína að auglýsa Ísland en samt held ég að enginn hafi sett sér það markmið. Ég held einmitt að talan sé fundin út frá spám og að hlutaðeigendur hafi kæst án þess að geta sýnt fram á skynsemina í þessu.

Mér finnst þú, Helga, hafa mikið vit á því sem þú ert að segja en mér skilst samt að þú sért ekki í bransanum. Auðvitað þarf rannsóknir og útreikninga og ef öll rök hníga að því að hingað þyngist flaumurinn þarf að taka ákvarðanir í því ljósi. Ég held að ekki sé hægt að treysta einkaaðilum fyrir öllu, síst af öllu stefnumótun, þótt vissulega séu nokkrir sem hafa sýnt frumkvæði, hugmyndaauðgi og dug, sbr. mannskapinn í Mývatnssveitinni sem hefur gert út á norðurljósin, jólasveinana í Ásbygi - og kúluskít.

Starfsmaðurinn hlýtur að vera nafna þín Haraldsdóttir sem er skráð sem skrifstofustjóri yfir ferðamálum hjá samgönguráðuneytinu. Hún er búin að vera þar lengi og hefur samviskusamlega vísað umsókn okkar um löggildingu frá. Ég er ekki að reyna að vera með leiðindi, ég held að hún sé ágæt - en hvers er ein manneskja megnug? Hún er áreiðanlega bara í því að slökkva elda.

Gjaldeyristekjur af ferðamönnum aukast og við getum ekki reiknað með að allt rúlli af sjálfu sér - nema kannski ferðamenn sem rúlla niður brekkuna að Dettifossi og ofan í. Þurfum við ekki bara að byrja á því að heilsa upp á Össur á nýju ári?

Lára Hanna - bið að heilsa ljónunum í London!